Classic Poem

I am post edomitas Alpes defensaque regna
Hesperiae merita complexus sede parentem
auctior adiecto fulgebat sidere mundus,
iamque tuis, Stilicho, Romana potentia curis
et rerum commissus apex, tibi credita fratrum
utraque maiestas geminaeque exercitus aulae.
Rufinus (neque enim patiuntur saeva quietem
crimina pollutaeque negant arescere fauces)
infandis iterum terras accendere bellis
incohat et solito pacem vexare tumultu.
haec etiam secum: “quanam ratione tuebor
spem vitae fragilem? qua tot depellere fluctus
arte queam? premor hinc odiis, hinc milite cingor.
heu quid agam? non arma mihi, non principis ullus
auxiliatur amor. matura pericula surgunt
undique et impositi radiant cervicibus enses.
quid restat, nisi cuncta novo confundere luctu
insontesque meae populos miscere ruinae?
everso iuvat orbe mori; solacia leto
exitium commune dabit nec territus ante
discedam: cum luce simul linquenda potestas.”
Haec fatus, ventis veluti si frena resolvat
Aeolus, abrupto gentes sic obice fudit
laxavitque viam bellis et, nequa maneret
inmunis regio, cladem divisit in orbem
disposuitque nefas. alii per terga ferocis
Danuvii solidata ruunt expertaque remos
frangunt stagna rotis; alii per Caspia claustra
Armeniasque nives inopino tramite ducti
invadunt Orientis opes. iam pascua fumant
Cappadocum volucrumque parens Argaeus equorum,
iam rubet altus Halys nec se defendit iniquo
monte Cilix. Syriae tractus vastantur amoeni
adsuetumque choris et laeta plebe canorum
proterit imbellem sonipes hostilis Orontem.
hinc planctus Asiae; Geticis Europa catervis
ludibrio praedaeque datur frondentis ad usque
Dalmatiae fines: omnis quae mobile Ponti
aequor et Adriacas tellus interiacet undas
squalet inops pecudum, nullis habitata colonis,
instar anhelantis Libyae, quae torrida semper
solibus humano nescit mansuescere cultu.
Thessalus ardet ager; reticet pastore fugato
Pelion; Emathias ignis populatur aristas.
nam plaga Pannoniae miserandaque moenia Thracum
arvaque Mysorum iam nulli flebile damnum,
sed cursus sollemnis erat campusque furori
expositus, sensumque malis detraxerat usus.
eheu quam brevibus pereunt ingentia fatis!
imperium tanto quaesitum sanguine, tanto
servatum, quod mille ducum peperere labores,
quod tantis Romana manus contexuit annis,
proditor unus iners angusto tempore vertit.
Urbs etiam, magnae quae ducitur aemula Romae
et Calchedonias contra despectat harenas,
iam non finitimo Martis terrore movetur,
sed propius lucere faces et rauca sonare
cornua vibratisque peti fastigia telis
adspicit. hi vigili muros statione tueri,
hi iunctis properant portus munire carinis.
obsessa tamen ille ferus laetatur in urbe
exultatque malis summaeque ex culmine turris
impia vicini cernit spectacula campi:
vinctas ire nurus, nunc in vada proxima mergi
seminecem, hunc subito percussum vulnere labi
dum fugit, hunc animam portis efflare sub ipsis;
nec canos prodesse seni puerique cruore
maternos undare sinus. inmensa voluptas
et risus plerumque subit; dolor afficit unus,
quod feriat non ipse manu. videt omnia late
exceptis incensa suis et crimine tanto
luxuriat carumque sibi non abnuit hostem;
iactabatque ultro, quod soli castra paterent
sermonumque foret vicibus permissa potestas.
egregii quotiens exisset foederis auctor,
stipatur sociis, circumque armata clientum
agmina privatis ibant famulantia signis;
ipse inter medios, ne qua de parte relinquat
barbariem, revocat fulvas in pectora pelles
frenaque et inmanes pharetras arcusque sonoros
adsimulat mentemque palam proclamat amictu,
nec pudet Ausonios currus et iura regentem
sumere deformes ritus vestemque Getarum;
insignemque habitum Latii mutare coactae
maerent captivae pellito iudice leges.
Quis populi tum vultus erat! quae murmura furtim!
(nam miseris ne flere quidem aut lenire dolorem
colloquiis impune licet): “quonam usque feremus
exitiale iugum? durae quis terminus umquam
sortis erit? quis nos funesto turbine rerum
aut tantis solvet lacrimis, quos barbarus illinc,
hinc Rufinus agit, quibus arva fretumque negatur?
magna quidem per rura lues, sed maior oberrat
intra tecta timor. tandem succurre ruenti
heu patriae, Stilicho! dilecta hic pignora certe,
hic domus, hic thalamis primum genialibus omen,
hic tibi felices erexit regia taedas.
vel solus sperate veni. te proelia viso
languescent avidique cadet dementia monstri.”
Talibus urgetur discors Aurora procellis.
at Stilicho, Zephyris cum primum bruma remitti
et iuga diffusis nudari coepta pruinis,
partibus Italiae tuta sub pace relictis
utraque castra movens Phoebi properabat ad ortus,
Gallica discretis Eoaque robora turmis
amplexus. numquam tantae dicione sub una
convenere manus nec tot discrimina vocum:
illinc Armeniae vibratis crinibus alae
herbida collectae facili velamina nodo;
inde truces flavo comitantur vertice Galli,
quos Rhodanus velox, Araris quos tardior ambit
et quos nascentes explorat gurgite Rhenus
quosque rigat retro pernicior unda Garunnae,
Oceani pleno quotiens impellitur aestu.
mens eadem cunctis animique recentia ponunt
vulnera; non odit victus victorve superbit.
et quamvis praesens tumor et civilia nuper
classica bellatrixque etiamnunc ira caleret,
in ducis eximii conspiravere favorem.
haud aliter Xerxen toto simul orbe secutus
narratur rapuisse vagos exercitus amnes
et telis umbrasse diem, cum classibus iret
per scopulos tectumque pedes contemneret aequor.
Vix Alpes egressus erat nec iam amplius errat
barbarus adventumque timens se cogit in unam
planitiem tutoque includit pascua gyro:
tum duplici fossa non exuperabile vallum
asperat alternis sudibus murique locata
in speciem caesis obtendit plaustra iuvencis.
At procul exanguis Rufinum perculit horror;
infectae pallore genae; stetit ore gelato
incertus peteretne fugam, veniamne subactus
posceret an fidos sese transferret in hostes.
quid nunc divitiae, quid fulvi vasta metalli
congeries, quid purpureis effulta columnis
atria prolataeve iuvant ad sidera moles?
audit iter numeratque dies spatioque viarum
metitur vitam. torquetur pace futura
nec recipit somnos et saepe cubilibus amens
excutitur poenamque luit formidine poenae.
sed redit in rabiem scelerumque inmane resumit
ingenium sacrasque fores praedivitis aulae
intrat et Arcadium mixto terrore precatur:
“Per fratris regale iubar, per facta parentis
aetherii floremque tui te deprecor aevi,
eripe me gladiis; liceat Stilichonis iniquas
evitare minas. in nostram Gallia caedem
coniurata venit. quidquid rigat ultima Tethys,
extremos ultra volitat gens si qua Britannos,
mota mihi. tantis capiendi credimur armis?
tot signis unum petitur caput? unde cruoris
ista sitis? geminum caeli sibi vindicat axem
et nullum vult esse parem. succumbere poscit
cuncta sibi: regit Italiam Libyamque coercet;
Hispanis Gallisque iubet; non orbita solis,
non illum natura capit. quascumque paravit
hic Augustus opes et quas post bella recepit,
solus habet, possessa semel nec reddere curat.
scilicet ille quidem tranquilla pace fruatur;
nos premat obsidio? quid partem invadere temptat?
deserat Illyricos fines; Eoa remittat
agmina; fraternas ex aequo dividat hastas,
nec sceptri tantum fueris, sed militis heres.
quodsi dissimulas nostrae succurrere morti
nec prohibere paras, Manes et sidera testor:
haec cervix non sola cadet; miscebitur alter
sanguis; nec Stygias ferar incomitatus ad undas
nec mea securus ridebit funera victor!”
Haec ubi, dictatur facinus missusque repente
qui ferat extortas invito principe voces.
Interea Stilicho iam laetior hoste propinquo
nec multo spatii distantibus aequore vallis
pugnandi cupidas accendit voce cohortes.
Armeniis frons laeva datur; per cornua Gallos
dexteriora locat. spumis ignescere frena,
pulveris extolli nimbos lateque videres
surgere purpureis undantes anguibus hastas
serpentumque vago caelum saevire volatu.
implet Thessaliam ferri nitor antraque docti
cornipedis, teneroque amnis reptatus Achilli
et nemus Oetaeum radiat. clamore nivalis
Ossa tonat pulsoque fragor geminatur Olympo.
intumuit virtus et lucis prodigus arsit
impetus; haud illos rupes, haud alta vetarent
flumina: praecipiti stravissent omnia cursu.
Si tunc his animis acies collata fuisset,
prodita non tantas vidisset Graecia caedes,
oppida semoto Pelopeia Marte vigerent,
starent Arcadiae, starent Lacedaemonis arces;
non mare fumasset geminum flagrante Corintho
nec fera Cecropiae traxissent vincula matres.
illa dies potuit nostris imponere finem
cladibus et sceleris causas auferre futuri.
invida pro quantum rapuit Fortuna triumphum!
inter equos interque tubas mandata feruntur
regia et armati veniunt ductoris ad aures.
Obstupuit; simul ira virum, simul obruit ingens
maeror et ignavo tantum licuisse nocenti
miratur. dubios anceps sententia volvit
eventus: peragat pugnas an fortia coepta
deserat? Illyricis ardet succurrere damnis;
praeceptis obstare timet. reverentia frangit
virtutis stimulos: hinc publica commoda suadent,
hinc metus invidiae. tandem indignatus ad astra
extollit palmas et ab imo pectore fatur:
“Numina Romanis necdum satiata ruinis,
si iuvat imperium penitus de stirpe revelli,
uno si placuit deleri saecula lapsu,
si piget humani generis, prorumpat in arva
libertas effrena maris vel limite iusto
devius errantes Phaëthon confundat habenas.
cur per Rufinum geritur? procumbere mundum
hoc auctore pudet. mediis revocamur ab armis
(pro dolor!) et strictos deponere cogimur enses.
vos, arsurae urbes perituraque moenia, testor:
cedo equidem et miserum permitto casibus orbem.
flectite signa, duces. redeat iam miles Eous.
parendum est. taceant litui. prohibete sagittas.
parcite contiguo—Rufinus praecipit!—hosti.”
His dictis omnes una fremuere manipli
quantum non Italo percussa Ceraunia fluctu,
quantum non madidis elisa tonitrua Cauris,
secernique negant ereptaque proelia poscunt,
insignemque ducem populus defendit uterque
et sibi quisque trahit. magno certatur amore,
alternamque fidem non inlaudata lacessit
seditio talique simul clamore queruntur:
“Quis mihi nudatos enses, quis tela lacertis
excutit et solvi curvatos imperat arcus?
quisnam audet stricto leges imponere ferro?
inflammata semel nescit mitescere virtus.
iam mihi barbaricos sitientia pila cruores
sponte volant ultroque manus mucrone furenti
ducitur et siccum gladium vagina recusat.
non patiar. semperne Getis discordia nostra
proderit? en iterum belli civilis imago!
quid consanguineas acies, quid dividis olim
concordes aquilas? non dissociabile corpus
coniunctumque sumus. te qua libet ire sequemur.
te vel Hyperboreo damnatam sidere Thylen,
te vel ad incensas Libyae comitabor harenas.
Indorum si stagna petas Rubrique recessus
litoris, auriferum veniam poturus Hydaspen;
si calcare Notum secretaque noscere Nili
nascentis iubeas, mundum post terga relinquam;
et quocumque loco Stilicho tentoria figat,
haec patria est.”
Dux inde vetat: “desistite, quaeso
atque avidam differte manum. cadat iste minacis
invidiae cumulus. non est victoria tanti,
ut videar vicisse mihi. vos fida iuventus
ite, mei quondam socii.” nec plura locutus
flexit iter: vacuo qualis discedit hiatu
impatiens remeare leo, quem plurima cuspis
et pastorales pepulerunt igne catervae,
inclinatque iubas demissaque lumina velat
et trepidas maesto rimatur murmure silvas.
Ut sese legio vidit disiuncta relinqui,
ingentem tollit gemitum galeasque solutis
umectat lacrimis pressamque morantia vocem
thoracum validos pulsant suspiria nexus:
“tradimur, heu, tantumque sequi prohibemur amorem!”
exclamant. “spernisne tuas, dux optime, dextras,
quas tibi victrices totiens Bellona probavit?
nos adeo viles? adeo felicior axis
Hesperius, meruit qui te rectore teneri?
quid nobis patriam, quid cara revisere tandem
pignora dilectosve iuvat coluisse penates?
te sine dulce nihil. iam formidata tyranni
tempestas subeunda mihi, qui forte nefandas
iam parat insidias, qui nos aut turpibus Hunis
aut impacatis famulos praebebit Alanis;
quamquam non adeo robur defecerit omne
tantave gestandi fuerit penuria ferri.
tu, licet occiduo maneas sub cardine caeli,
tu mihi dux semper, Stilicho, nostramque vel absens
experiere fidem. dabitur tibi debita pridem
victima: promissis longe placabere sacris.”
Tristior Haemoniis miles digressus ab oris
tangebat Macetum fines murosque subibat,
Thessalonica, tuos. sensu dolor haeret in alto
abditus et tacitas vindictae praestruit iras,
spectaturque favens odiis locus aptaque leto
tempora. nec quisquam tanta de pube repertus,
proderet incautis qui corda minantia verbis.
quae non posteritas, quae non mirabitur aetas
tanti consilium vulgi potuisse taceri
aut facinus tam grande tegi mentisque calorem
non sermone viae, non inter pocula rumpi?
aequalis tantam tenuit constantia turbam
et fuit arcanum populo. percurritur Haemus,
deseritur Rhodope Thracumque per ardua tendunt,
donec ad Herculei perventum nominis urbem.
Ut cessisse ducem, propius venisse cohortes
cognita Rufino, magna cervice triumphat
omnia tuta ratus sceptrumque capessere fervet
et coniuratos hortatur voce clientes:
“vicimus, expulimus, facilis iam copia regni.
nullus ab hoste timor. quis enim, quem poscere solum
horruit, hunc tanto munitum milite vincat?
quis ferat armatum, quem non superavit inermem?
i nunc, exitium nobis meditare remotus
incassum, Stilicho, dum nos longissima tellus
dividat et mediis Nereus interstrepat undis.
Alpinas transire tibi me sospite rupes
haud dabitur. iaculis illinc me figere tempta.
quaere ferox ensem, qui nostra ad moenia tendi
possit ab Italia. non te documenta priorum,
non exempla vetant? quisnam conatus adire
has iactat vitasse manus? detrusimus orbe
te medio tantisque simul spoliavimus armis.
nunc epulis tempus, socii, nunc larga parare
munera donandumque novis legionibus aurum!
opportuna meis oritur lux crastina votis.
quod nolit rex ipse velit iubeatque coactus
in partem mihi regna dari. contingat in uno
privati fugisse modum crimenque tyranni.”
Talibus adclamat dictis infame nocentum
concilium, qui perpetuis crevere rapinis
et quos una facit Rufino causa sodales,
inlicitum duxisse nihil; funesta tacere
nexus amicitiae. iamiam conubia laeti
despondent aliena sibi frustraque vicissim
promittunt, quae quisque petat, quas devoret urbes.
Coeperat humanos alto sopire labores
nox gremio, nigrasque sopor diffuderat alas.
ille diu curis animum stimulantibus aegre
labitur in somnos. toto vix corde quierat,
ecce videt diras adludere protinus umbras,
quas dedit ipse neci; quarum quae clarior una
visa loqui: “pro! surge toro. quid plurima volvis
anxius? haec requiem rebus finemque labori
adlatura dies: omni iam plebe redibis
altior et laeti manibus portabere vulgi.”
has canit ambages. occulto fallitur ille
omine nec capitis sentit praesagia fixi.
Iam summum radiis stringebat Lucifer Haemum
festinamque rotam solito properantior urget
tandem Rufini visurus funera Titan:
desiluit stratis densaeque capacia turbae
atria regifico iussit splendere paratu
exceptura dapes et, quod post vota daretur,
insculpi propriis aurum fatale figuris.
ipse salutatum reduces post proelia turmas
iam regale tumens et principe celsior ibat
collaque femineo solvebat mollia gestu
imperii certus, tegeret ceu purpura dudum
corpus et ardentes ambirent tempora gemmae.
Urbis ab angusto tractu, qua vergit in austrum,
planities vicina patet: nam cetera pontus
circuit exiguo dirimi se limite passus.
hic ultrix acies ornatu lucida Martis
explicuit cuneos. pedites in parte sinistra
consistunt. equites illinc poscentia cursum
ora reluctantur pressis sedare lupatis;
hinc alii saevum cristato vertice nutant
et tremulos umeris gaudent vibrare colores,
quos operit formatque chalybs; coniuncta per artem
flexilis inductis animatur lamina membris;
horribiles visu: credas simulacra moveri
ferrea cognatoque viros spirare metallo.
par vestitus equis: ferrata fronte minantur
ferratosque levant securi vulneris armos.
diviso stat quisque loco, metuenda voluptas
cernenti pulcherque timor, spirisque remissis
mansuescunt varii vento cessante dracones.
Augustus veneranda prior vexilla salutat.
Rufinus sequitur, quo fallere cuncta solebat